(Her)stel je voor …
De themadienst op de Micha zondag, 19 oktober, is een oefening in verbeeldingskracht. Wat verlangen we als het gaat om het herstel van de wereld? Wat verlangt God daarin van ons en wat kunnen we concreet doen in deze tijd?
Onderstaand artikel van Harry Harmsen is een mooie voorbereiding voor deze zondag.
Hij schreef dit artikel voor het kerkblad van de Protestantse Kerk in Assen, en publiceerde het ook in de app van de Groene Kerken. Met zijn toestemming mag het op onze website.
Geloven in duurzaamheid
“Meer nog dan de praktische voorbeelden zijn het de verschillen in wereldbeeld die indruk maken. Maori zien de mens niet als centrum van de wereld, maar veel meer als onderdeel van de natuur. Een instelling die ze bij meer inheemse volkeren tegenkwamen.”
‘Ze’, dat zijn de ‘sailors for sustainability’, twee Nederlanders die acht jaar de wereld over gezeild hebben, op zoek naar duurzame voorbeelden. Omdat ik zelf bezig was met wereldbeeld en duurzaamheid, viel mij het artikel in Trouw onlangs op.
Zaak van geloof
We doen ons best om duurzamer te leven. Met technische vernieuwingen, economische maatregelen, gedragsaanpassingen proberen we klimaatopwarming, stikstofuitstoot, vervuiling, grondstoffenuitputting te stoppen.
Hard nodig, maar uiteindelijk gaan al die praktische oplossingen onze wereld niet redden. Want de ecologische crisis is een existentiële-, een zingevingscrisis. Ten diepste is duurzaamheid namelijk een wereld- en levensbeschouwelijk vraagstuk, dat draait om de vraag: waar geloven we in, wat is de grond van ons bestaan, de basis voor onze keuzes en acties?
Dat kan duidelijker worden als we stilstaan bij de twee grote ‘geloven’ van onze tijd: economie en technologie.
Economie en technologie
“Het wereldbeeld dat ten grondslag ligt aan dit economische systeem is dat van de mens als individu en de wereld als machine. Het doel is groei, waarbij alles wat geld oplevert goed is, omdat het bijdraagt aan het BBP (bruto binnenlands product). De economische theorie van het marktkapitalisme is een ideologie geworden die mensen tot consumenten maakt, tot individuen die alsmaar meer willen” (Trees van Montfoort, Groene Theologie). Maar wannéér we genoeg hebben, en of dit leidt tot een rechtvaardige verdeling, en of de aarde de last kan dragen, zulke vragen worden niet gesteld in dit ‘geloof’.
Ook het technologische wereldbeeld, met zijn eenzijdige natuurwetenschappelijke insteek, is sterk. Techniek heeft een hoop vooruitgang opgeleverd, zoals gezondheid, levenskwaliteit en zelfs duurzaamheid. Maar ook een hoop ellende, zoals wapens en uitputting van de bodem. We hebben een te groot geloof in technologie. Paus Franciscus ziet in zijn encycliek Laudato si’ de diepere oorzaak voor de ecologische crisis bij het ‘technocratisch-economisch paradigma´, het dominante idee dat mensen met techniek de hele werkelijkheid onder controle kunnen krijgen en beheersen. Wiskundige Ronald Meesters zegt het zo: “Het probleem zit niet in de wetenschap zelf, maar in het geloof dat ze alles zou kunnen oplossen. Daarmee vervalt ruimte voor andere vragen: over zin, over goed leven, over wat een mens uiteindelijk nodig heeft.” (De Nieuwe Koers, juli 2022)
Christelijke wereldbeeld beter?
Al in 1966 verweet de Amerikaanse historicus Lynn White het christendom dat het door zijn antropocentrisme (de mens centraal) het exploiteren van de natuur mogelijk gemaakt heeft. Door in Genesis 1:28 te lezen dat de mens over de schepping moet heersen.
White kreeg -terecht- kritiek. Maar dat het christendom mede schuld heeft aan de crisis, wordt nu wel erkend. En over de verhouding tussen geloof, theologie, wereldbeeld en ecologische crisis wordt nu wel nagedacht. Zodat religie en wereldbeeld juist ook kunnen helpen om uit die crisis te komen. En het chrístelijk geloof heeft daarvoor zeker potentieel.
Schepping
In het nieuwere christelijke ecologische denken staat de mens niet centraal, heerst zij niet over de schepping. Maar is hij onderdeel van de schepping en verbonden met alle andere schepselen: plan-ten, dieren, materie, lucht, water, aarde. In alle afhankelijkheid, wederkerigheid en gelijkwaardigheid. Ecocentrisch i.p.v. antropocentrisch.
En omdat God de schepper is niet alleen van mensen, maar van ‘hemel en aarde’, van alles, daarom omvat zijn heil, zijn koninkrijk, zijn reddingswerk niet alleen de mensen, maar de totale schepping.
Toegespitst op dit Kerkbladnummer: de mens is niet superieur aan dieren en planten. De aarde en de dieren en de planten en ook de materie zijn niet ondergeschikt aan de mensen en ook niet alleen maar bedoeld om hen te dienen. Alle schepselen zijn ‘broeders en zusters’.
Ander wereldbeeld
Dat is een ander wereldbeeld dan het economisch-technologische wereldbeeld van de agro-industrie en de intensieve landbouw. Of van de techindustrie die met AI bijna alle problemen denkt te kunnen oplossen. Of van de rijken die vrolijk de armen en de arme aarde blijven uitbuiten.
En als ons geloof ons niet inspireert om duurzaam te leven, om onze verantwoordelijkheid te nemen, om ons actief in te zetten voor kwetsbare schepselen en de goede schepping, om straks op de goede partij te stemmen, wat is dan óns wereldbeeld...?
Geestelijke vernieuwing
“De wortels van de (ecologische) crisis liggen in een verstoorde spiritualiteit. Een puur technische oplossing zal niet volstaan: het overleven van ons ecosysteem vereist niets minder dan een geestelijke revolutie, hangt af van onze geestelijke vernieuwing” (Rowan Williams in Priesters van de schepping). Nodig is een ‘ecologische bekering’. “De grote rijkdom van de christelijke spiritualiteit levert een schitterende bijdrage aan de poging om de mensheid te vernieuwen.” (Laudato si’). “Nodig is een spirituele transformatie die het onmogelijke van ons lijkt te vragen…” (Hans Alma, Ecospiritualiteit)
Duurzaamheid is dus meer dan een technisch of maatschappelijk vraagstuk. Het is een fundamentele levensvraag. Het gaat om onze visie op de wereld, op de mens, op het goede leven en onze relatie tot alles wat bestaat; ten diepste om geloofs-vernieuwing. Kerntaak en topprioriteit dus voor ons als kerk.
Inheemse volkeren hoeven we niet meer te bekeren, wel onszelf.
foto: Wolfgang Hasselman, Unsplash
Micha werkgroep